De linde; boom van liefde

De linde (Tilia) herken je aan haar ruwe schors en stevige takken, maar vooral aan de hartvormige bladeren! Het woord linde betekent bindsel omdat van de bast touw en schoeisel werden gemaakt. Het woord betekent in het Duits ook zacht. Door die eigenschap kun je er goed (heiligen)beeldjes uit snijden. Het hout werd daarom wel ‘Lignum Sacrum’ genoemd, oftewel heilig hout. De boom kan zeer oud worden. De oudste boom van Nederland is de vierhonderd tot duizend jaar oude ‘linde van Sambeek’. In Duitsland en België kan je echter nog oudere en dikkere exemplaren aantreffen (bijvoorbeeld de Heeder Linde).

De hartvormige bladeren hebben zeer bijgedragen aan haar symbolische betekenis. Alom wordt de linde gezien als de boom der liefde. Onder een heerlijk ruikende, bloeiende lindeboom vonden minnaars vaak een liefdesnestje. Daarvan getuigen vele liedjes en gedichten. De dichter Heine zegt het zo: Sieh dies Lindenblatt! Du wirst es wie ein Herz gestaltet finden; Darum sitzen die Verliebten auch am liebsten unter Linden. (1) Het hartje heeft haar naam als liefdesteken echter verworven doordat haar vorm overeenkomt met die van de vrouwelijke, ronde billen! Zeker als het hartsymbool doorboord wordt door een pijl van essenhout, gaat het om een teken van coïtus. Het mannelijke verenigt zich met het vrouwelijke. Dit thema van vereniging vinden we ook terug bij het dansen rondom de meipaal. Dit gebeurde rondom een berk, spar of linde. Of anders in het oude Duitse huwelijksgebruik, waarbij de geliefden elk een duim in de bast van de lindeboom drukten. Het is dan ook niet vreemd dat de boom wordt gekoppeld aan godinnen van liefde, vrijen en vruchtbaarheid zoals Freya en Venus. Later werd de verering van de boom gekerstend en de ‘lustige’ boom van Freya werd een deugdzame Marialinde.  (2)

Linde als symbool van liefde èn trouw

Toch staat de linde niet voor vluchtige, losbandige liefde, maar eerder voor liefde binnen het gezin. Een liefde die huiselijk geluk, vrede en voorspoed brengt. Zij beschermt die liefde en houdt ze binnen. De man blijft van zijn vrouw houden en gaat niet vreemd. Het kind blijft van zijn moeder houden en blijft in de buurt van het huis, enzovoorts.
In het Griekse verhaal van Philemon en Baucis gaat het over deze vorm van liefde en huwelijkstrouw. Dit oude echtpaar ontving – de als arme reiziger vermomde – Zeus op een gastvrije manier en zij werden daarom beloond met het priesterschap van zijn tempel. Toen zij stierven veranderde Philemon in een eik en Baucis in een linde. Dezen strengelden zich – als teken van eeuwige trouw en liefde – ineen. (3) Nog steeds zijn eik en linde de bomen die het meest worden geassocieerd met het mannelijke en het vrouwelijke. Als er een jongen wordt geboren wordt tot op de dag van vandaag in veel streken een eik geplant en bij een meisje een linde als geboorteboom. Onder dit boompje wordt de moederkoek en de navelstreng begraven. Het lot van het kind blijft zijn hele leven intiem verbonden met deze boom. Waarbij het de hoop is dat het kind iets van de kracht, levensduur en ook het karakter overerft van de boom.

De subtiele linde

Ooit moeten er – ook in Nederland – uitgestrekte lindewouden zijn geweest. Deze zijn echter allen gekapt omdat de linde aangaf waar de meest vruchtbare grond was om akkerland van te maken! Sindsdien is de linde meer een gemeenschapsboom. Naast de eik was de linde de meest voorkomende gerechts- of vergaderboom. Hieronder kwam de gemeenschap bijeen om recht te spreken en te vergaderen om zo de vrede te bewaren. Dit werd ‘judicium sub tilia’ genoemd. Ons woord subtiel komt hier vandaan! Er werd zelfs beweerd dat er onder de linde geen leugens verteld konden worden. Dit staat dan wel weer in sterk contrast met de leugenbankjes die onder de centrale linde in oude dorpjes geplaatst werden. Daar werden juist de allersterkste verhalen verteld.. (4)
De lindeboom werd vanwege haar beschermende functie vaak direct voor het huis, of op het midden van het erf geplant. Wanneer dit gebeurde aan de zuidzijde van het huis had dit tegelijkertijd een praktische reden.  Het bladerdek van de linde gaf zo schaduw tegen een al te felle zon. Vaak werden ze dan gesnoeid in de vorm van een leilinde. In steden waar de ruimte krap bemeten is, is een werkelijke boom vaak niet haalbaar. Daar wordt de linde- of levensboom gestileerd weergegeven in het bovenlicht boven de voordeur.

De vårdträd; beschermende geest van de boom

De sterkste band tussen lindeboom en familie vindt je in Scandinavië. Daar is de boom de verblijfplaats van de beschermgeest van erf en huis. Zij wordt in Zweden de ‘vårdträd’ genoemd en in Noorwegen de ‘tuntre’. Dit was vaak een linde, al komen es, eik en beuk ook voor als beschermende hofbomen. De ‘vard’ is de waard, de beschermer, een geest die in de boom huisde en diende als beschermer van het hof. Soms wordt deze geest geassocieerd met de ‘gardvord’, een bovennatuurlijke beschermer die ooit degene was geweest die de boerderij had gesticht. Tegelijk met het huis werd er ook een boom geplant. Bij het sterven van de stichter kon het zijn dat zijn geest zich terugtrok in de boom. Deze geest sterft samen met de boom en lijkt daarmee op een dryade of boomgeest. (5)

Deze vårdträd is zeer bijzonder. Zij is niet de materiële boom, maar de geest van de (linde)boom. Zij beschermt het gezin, de familie of zelfs het hele dorp van zijn geboorte tot aan zijn dood. Er wordt zelfs beweerd dat de kosmische boom Yggdrasil, de vårdträd, oftewel de beschermboom was voor de goden van de Asgaard! (6) Dat een boom naast je huis inderdaad een weldadige invloed kan hebben is ook nu nog te merken. Leven, wonen, werken en liefhebben binnen de energetische invloedssfeer van de lindeboom kan een positief effect op de sfeer binnenshuis hebben!

Ook de oude Grieken stelden zich voor dat de linde werd bewoond door een boomgeest of dryade en noemden deze Philyra. Philyra is de Griekse benaming voor de lindeboom.  Zij was een bosnimf die door Kronos werd veranderd in een linde, nadat zij door hem was verleid in de vorm van een paard. Uit hun gemeenschap sproot Cheiron de Centaur voort. (7)

Vernaggelen

De linde kon ook voor genezing zorgen. Bij de spijker/breukenbomen van Yde werden er – tot 1934 – spijkers in de lindeboom genageld waardoor breuklijders van hun kwaal af werden geholpen. Eerst werd de spijker op de plaats van de breuk gelegd, vervolgens in de boom genageld onder het opzeggen van een spreuk door de plaatselijke smid. Als de spijker met bast overgroeid was, zou de breuk verdwenen zijn. De boom nam de kwaal over. Dit gebruik is door heel Europa bekend.
Helaas kon dit ook ten negatieve uitgevoerd worden als de liefde voor iemand omgeslagen was tot haat. Dit noemen we ‘verna(g)gelen’. Hierbij wordt de nagel of spijker in de boom geslagen tijdens het uitroepen van een verwensing. Er is een voorbeeld bekend waar meisjes die door hun minnaar bedrogen waren hem verwensten door in drie slagen een spijker diep in de boom te slaan. Kwam de spijker in het merg van de lindeboom dan zou de bedrieger zeker ziek worden of zelfs sterven! (8)

Lintworm

Draken en magische slangen kronkelen zich graag rondom grote bomen. Onder of bij die boom bevindt zich vaak een grot waar ze hun schatten verbergen. Zo beschermt de draak Ladon de appelen der Hesperiden, de slang-draak Kholkikos bewaakt de eik met het Gulden Vlies en onder een Hazelaar bevindt zich de Hazelworm. In de folklore wordt hij gezien als de ‘koning der slangen’. Als je zijn kroontje weet te bemachtigen zal je de taal der dieren kunnen verstaan! Zo woont er in Duitsland, Zweden en Noorwegen onder bepaalde machtige lindebomen het monster Lindorm of ook wel Lintworm!
Tegenwoordig is lintworm de benaming van een lintvormige parasiet, die zich in je darmen kan nestelen om daar mee te eten met zijn gastheer. In de middeleeuwen was het echter de benaming van een machtige draak. Vooral dan de variant zonder vleugels, met een slangachtig lijf en twee poten. Ook in de negentiende eeuw werd er nog fervent geloofd in de ‘lindorm’. Zo vertelde men in Zweden van een jonge maagd die even ging rusten in de schaduw van een lindeboom. Plots kwam er een enorme lintworm tevoorschijn, die haar met huid en haar opvrat! De lintworm wordt ook wel wiel-serpent genoemd omdat hij zich soms bij de eigen staart vastpakt en zich vervolgens opricht om zich als een wiel door het landschap voort te bewegen. (9)

Sigurd en de lint-draak

In het 13e eeuwse Duitse Nibelungenlied wordt verteld hoe de held Siegfried onder de linde de strijd aangaat met de machtige lintworm (elders ook wel Fafnir genoemd) en hem met zijn zwaard weet te doorsteken. Hij baadde zich in het drakenbloed en kreeg op die manier een ‘gehoornde’ huid. Zo werd hij – net als de draak Fafnir voor hem – onkwetsbaar. Echter één plekje bleef schoon van drakenbloed: Van de lindeboom was een blaadje neergedwarreld, dat – tussen zijn schouderbladen – bleef plakken op zijn bezwete huid. Siegfried leek onkwetsbaar, maar aan zijn geliefde Kriemhilde verklapte hij het geheim van de zwakke plek tussen zijn schouderbladen, oftewel bij zijn hart. Zij vertelde dit geheim aan zijn vijand Hagen en borduurde zelfs een kruisje op zijn hemd op de kwetsbare plek. Toen hij bij een bron – beschaduwd door een linde – vooroverboog om te drinken, werd hij door deze Hagen met een dolk doorstoken op juist deze plek. Zo werd zijn liefde hem fataal. In zijn liefde voor Kriemhilde toonde hij zich kwetsbaar en opende hij zijn hart. Dit bleek zijn ondergang. Zo gepantserd als hij was door het drakenbloed, kon hij deze fatale steek niet hebben en stierf naast de bron. (10)

Prins Lintworm

In het Zweedse sprookje van ‘Prins Lintworm’ krijgt een koningin het advies om rauwe uien te eten om zwanger te worden. Vervolgens eet zij een ui op met schil en al. Zo wordt uit haar een draak genaamd lintworm geboren. Haar kind krijgt de schil die de ui ook had; het pantser van de draak! Pas als iemand hem werkelijk liefheeft kan hij zijn pantser kwijtraken en kan hij weer een prins worden. Alle maagden die naar zijn grot onder de lindeboom worden toegestuurd, sidderen echter van angst en worden met huid en haar opgeschrokt. Tot een schone maagd  een list bedenkt en hem uitdaagt om zijn huid af te werpen als zij in ruil daarvoor haar jurk uitdoet. Prins Lintworm heeft echter niet door dat zij wel zeven jurken aanheeft! Pas als hij alle zeven huiden afwerpt komt zijn ware aard – de prins – te voorschijn! (11)

Conclusie

Je kunt de lintworm vergelijken met de Kundalini-slang uit de Indiase yogafilosofie, die zich heeft opgerold in het buik-bekken gedeelte van het lichaam. Deze slang bevat en bewaakt de ‘prana’, oftewel de levensenergie. Als zij niet verder kan stromen vormt zij zich om tot een schat van gestolde energie. Het is niet vreemd dat de naam lintworm nu hoort bij een darmparasiet. Ook hier komt – letterlijk – de energie niet verder dan de buik. Het is moeilijk deze schat aan energie weer aan het stromen te krijgen. Zolang de draak zich er omheen heeft geslingerd zal je die eerst moeten verslaan. Pas dan kan de energie om de levensboom/ linde omhoog kronkelen en bevrijd worden. Dit thema vinden we ook in het sprookje terug. Echter hier wordt de draak niet verslagen door middel van strijd, maar door middel van onvoorwaardelijke liefde. Zowel het meisje als de slang-draak doen één voor één hun pantsers af, maken zich kwetsbaar voor elkaar om elkaar zo werkelijk zonder voorbehoud lief te kunnen hebben. De zeven huiden en zeven jurken staan dan voor elk van de zeven auralagen en zeven chakra’s. Na elke laag kunnen ze door wederzijdse liefde dieper doordringen tot hun ware zelf, tot ze bij het afleggen van de laatste laag het ‘heilig huwelijk’ kunnen sluiten! (12)

Bij de Nibelungensage is er geen plaats voor zo’n ‘happy ending’. Siegfried verslaat de draak met geweld en wordt daarmee een soort van nieuwe draak; de ‘gehoornde’  Siegfried. Hij neemt de schat van de Lindorm in zijn bezit en erft daarmee de vervloeking die ermee is verbonden. Heel even mag hij zich verbinden met zijn ware bruid Brunhilde. Hij vindt haar als hij met zijn paard over de vlammenwal springt. Maar terug in de mensenwereld vergeet hij haar volkomen en trouwt Kriemhilde. Qua uiterlijk een schoonheid, maar niet de innerlijke bruid waarmee het ‘heilig huwelijk voltrokken had kunnen worden. Het  vertrouwen in elkanders liefde – dat bij het sprookje van Prins Lintworm leidde tot een gelukkig huwelijk – leidt hier tot een tragisch einde.
Het grootste geluk wat je kan vinden bij je wederhelft, kan omslaan in verraad en pijn bij degene die toch niet je ideale partner blijkt te zijn. Toch zullen we elke keer ons hart weer moeten openstellen en kwetsbaar maken om de kans te krijgen om die ideale man of vrouw te vinden. De linde kan ons helpen bij het maken van die keuze en daarna bij het veilig stellen van dit huwelijksgeluk.

Abe van der Veen

1) Of anders wel de heerlijk seksuele innuendo van de Middeleeuwse dichter Walter von der Vogelweide:
‘Unter der linden an der heide da unser zweier bette was, da muget ir vinden schone beide gebrochen bluomen unde gras.Vor dem walde in einem tal, tandaradei! Schone sanc diu nachtegall.’

2) Decleene en Lejeune – Compendium van rituele planten p. 651
Blöte-Obbes – Boom en struik in bos en veld p. 237
Moens en de Weerdt – Bomen en mensen p. 267

3) http://www.theoi.com/Flora2.html Ovidius – Metamorfosen

4) Compendium p.652
http://en.wikipedia.org/wiki/Gerichtslinde
http://nl.wikipedia.org/wiki/Gerechtslinde

5) Blöte-Obbes p. 237
http://norwegianjournaloffriluftsliv.com/doc/192010.pdf

In pre-Christian times a tree was planted on the grave of the original farmer to honor him and his descendants. The care and regard of the tree was believed to help insure the health of the farm. The tradition of planting a tree in the center of the farm continues today in parts of Norway. In Sweden there is a similar tradition, and the tree was called a „vårdträd‟, or caring/guardian tree. When a farmer in older times in these districts (Southern Sweden) constructed a farm, he always planted a tree in the center of the farm’s courtyard, a tree whose root was derived from a holy grove which since heathen time was found in every district.

De Zweedse botanicus Linnaeus is ws. naar een dergelijke linde vernoemd. (Bomen en mensen p.266)

De ‘gardvord’ kon ook huizen in de ‘bu’. Dit was het houten voorraadhuis op palen. (Zie ook mijn artikel over de Gardvord in mijn notities op facebook.)

6) H.M. Chadwick – The cult of Othin p.79

In Blöte-Obbes – Boom en struik in bos en veld p. 238 wordt gezegd dat de legendarische koning Karel de Grote het bevel gaf om in elke stad of dorp een linde aan te planten. Ik ben dit helaas in geen andere bron tegengekomen.. Als dit werkelijk is gebeurt kan dit te maken hebben met de beschermende werking die aan de boom werd toegeschreven.

7) http://www.theoi.com/Flora2.html

8) Compendium p. 654
De Blécourt ed. – Verhalen van stad en streek p. 151

9) http://en.wikipedia.org/wiki/Lindworm
http://www.forteantimes.com/features/articles/3880/viking_serpents.html

10)  Nibelungenlied: „Noch eine Mär weiß ich, die ist mir wohl bekannt: Einen Linddrachen erschlug des Helden Hand dann badet er in dem Blute. So ward dem Recken wert die Haut von solcher Härte, dass keine Waffe sie versehrt“ en verderop: (Engelse vertaling) ‘When the hot blood flowed from the dragon’s wound and the good knight was bathing in it, a broad leaf fell from the linden between his shoulder-blades.’

11) Voor de volledige tekst van het  sprookje zie: http://www.mythfolklore.net/andrewlang/432.htm

12) Dit is ook te vergelijken met de ‘unio mystica’ van de alchemisten.

Verder nog: In ‘De taal der kruiden’ van Mellie Uyldert wordt de geest van linde het ‘zoete lindewezen’ genoemd. Op diverse websites en in ‘Bomen en mensen’ wordt dit vervolgens klakkeloos als authentieke volksbenaming gepresenteerd.. De geest van het volk is echter een stuk minder romantisch..