thor - Abe de Verteller

Mjölnir: Betekenis en verhalen van de moker van Thor

Abe de Verteller — Mon, 06 Oct 2014 16:02:12 +0000

Een van de belangrijkste symbolen van het Noordse heidendom is de hamer van Thor; Mjölnir. Dit teken werd eeuwenlang als amulet door heidenen in Europa gedragen. Er zijn meer dan duizend amuletten in de vorm van Mjölnir gevonden in Scandinavië, Engeland, Rusland en de Baltische staten. De meesten dateren van de negende tot en met de elfde eeuw, maar er zijn ook vroegere voorbeelden gevonden. (1) Met zo’n amulet verkreeg men de bescherming van Thor. De populariteit van het teken van Thor neemt de laatste jaren behoorlijk toe. Door middel van de verhalen over Mjölnir hoop ik in dit artikel iets dichter bij de betekenis van dit krachtige symbool te komen.

Mjölnir wordt meestal vertaald als de ‘verbrijzelaar’ van het werkwoord mölva; verbrijzelen. Het kan echter ook bliksem betekenen, wat natuurlijk goed past bij het wapen van een dondergod. Ondanks dat het wapen in de IJslandse teksten ‘hamarr’ wordt genoemd zien we het voorwerp altijd afgebeeld met een kleine steel en op de kop twee vierkante uiteinden. Een dergelijk wapen noemen wij een moker. (2)

Mjölnir is de belangrijkste van de drie krachtvoorwerpen van Thor. Dit wapen werd naar aanleiding van een weddenschap met Loki door de twee dwergen Brokkr en Eitri gemaakt. Zij legden een brok ijzer in de oven en Brokkr pompte er met de blaasbalg lucht in. Loki probeerde te verhinderen dat de magie van de dwergen zou slagen en stak Brokkr als vlieg in beide ogen, zodat hij de blaasbalg even los moest laten. Zijn list slaagde niet: De moker werd heel uit de oven gehaald, alleen de steel was iets korter dan de bedoeling. Brokkr vertelde aan de goden dat de moker – die ze aan Thor schonken – onbreekbaar was, altijd doel zou treffen en ook altijd de weg naar de hand van Thor terug zou vinden. De goden besloten unaniem dat dit het beste geschenk was. Mjölnir werd het belangrijkste wapen van de goden in hun strijd tegen de reuzen. De moker in de handen van Thor zou ervoor zorgen dat de reuzen de gewijde plaats van de Asengaard niet durfden te bestormen en hield zo de Godenwereld veilig. (3)

Mjölnir als brenger van donder en bliksem

De naam Thor betekent ‘de donderaar’. Volgens de elfde-eeuwse kroniekschrijver Adam van Bremen is Thor degene die bij de Noormannen heerst over lucht, wind, regen, donder en bliksem. Het lijkt voor de hand liggend dat Thor zijn moker gebruikte om die donder (en bliksem) te veroorzaken. Of dit in de heidense tijd ook zo werd ervaren is echter niet duidelijk. Ik ken slechts een bron die dit gegeven noemt. Saxo Grammaticus vertelt in zijn ‘Gesta Danorum’ dat er in 1125 grote, zware hamers uit een tempel van Thor in Zweden werden gehaald:
‘hij zorgde ervoor dat zekere hamers met een ongebruikelijk groot gewicht naar huis werden gebracht, die zij hamers van Jupiter noemen, zo de mannen van het eiland die gebruikten in hun heidense geloof. Want de mensen vroeger – in hun verlangen om de oorzaken van donder en bliksem te begrijpen door middel van de gelijkenis van dingen – namen grote bronzen hamers, waarvan zij dachten dat zij het geluid van donder in de lucht veroorzaakten, daarbij denkende dat deze heftige geluiden heel goed geïmiteerd zouden kunnen worden door het werk van een smid, als het ware.’
Wanneer deze hamers Mjölnir moesten voorstellen dan is dit een indirecte bron dat de oude Germanen de oorzaak van donder en bliksem zochten bij het slaan door Thor met zijn moker op de wolken of op de lucht. (4) De associatie met onweersbuien (goed voor het gewas) maken de moker van Thor ook tot een symbool van vruchtbaarheid.

Mjölnir als wapen tegen monsters en reuzen

Mjölnir is vooral bekend als de verbrijzelaar van schedels van reuzen. Meestal slaat Thor niet alleen met de moker, maar hij werpt hem ook naar het hoofd van de vijandige reus. Wonderbaarlijk komt de moker direct na de worp terug bij Thor. Daarnaast bezit Thor een gordel die – als hij deze omgespt – zijn kracht verdubbelt en een paar ijzeren handschoenen, die hij volgens de Edda van Snorri Sturluson, nodig heeft om de moker te hanteren. Wellicht geven deze handschoenen ook kracht of mogelijk is de hamer (als symbool van donder en bliksem) te heet om zonder handschoenen aan te pakken.

Een klassiek voorbeeld van het gebruik van Mjölnir in een gevecht tegen een reus is het duel van Thor tegen Hrungnir: ‘Meteen daarop zag hij het geweldig bliksemen en donderen. Toen zag hij Thor, in Asenwoede ontstoken, die er met een geweldige vaart aankwam, zijn moker zwaaide en deze van een grote afstand naar Hrungnir slingerde. Hrungnir wierp zijn wetsteen in de tegenovergestelde richting. De wetsteen trof de moker in zijn vlucht en brak in tweeën. De moker kwam midden in het hoofd van Hrungnir terecht en verbrijzelde zijn schedel.’ (5)

Valknut

Thor vocht met het machtige wapen en symbool van de moker, maar ook Hrungnir had een machtig symbool tot zijn beschikking: het magisch geritste teken ‘hart van Hrungir’. Dit is hoogstwaarschijnlijk het teken van de ‘valknut’. Toch won Thor de strijd en sindsdien is een kenning van Mjölnir ‘doder van Hrungnir’. Thor wordt zelf ook wel ‘doder van Hrungnir’ genoemd. Dat juist dit een kenning voor de hamer werd, is een teken van het belang van deze strijd en de rol van de moker daarin.

Thor vecht ook met zijn moker tegen monsters: In de strijd van Thor tegen de Midgaardslang roeit Thor de boot van de reus Hymir ver de zee op en gaat dan vissen met een stierenkop als aas. Het monster bijt in het aas en Thor tilt hem uit het water: ‘Op het moment dat Thor zijn moker greep en ermee omhoog ging, greep de reus Hymir zenuwachtig zijn vismes, sneed de vislijn door en de slang zonk terug in zee. Thor slingerde de moker achter hem aan en men zegt dat hij op de bodem zijn kop eraf sloeg.’
Zo is Thor beschermer van de orde en harmonie van de goden tegen reuzen en monsters die je kan zien als symbolen voor chaos en disbalans. (6)

Mjölnir als voorwerp om mee te zegenen

Minder bekend is het gebruik van de moker van Thor als een voorwerp om mee te zegenen. Dit komt in de Edda’s drie maal voor: ten eerste toen Thor te gast was bij een arm boerengezin. Ze hadden geen eten genoeg, dus slachtte Thor zijn eigen bokken om deze te laten braden en vervolgens op te eten. De beenderen en de huiden van de beesten moesten wel alle bewaard worden. De botten werden in de bokkenvellen gegooid en ’s-ochtends stond Thor op en hief zijn hamer in de hoogte en zegende zo de bokkenhuiden en hun inhoud. Prompt werden de dieren weer levend! Blijkbaar kan de moker de doden weer tot leven brengen! Deze zegening kan duiden op het gebruik van de moker tijdens een brandoffer. (7)

Het tweede voorbeeld vinden we in het Edda-gedicht Thrymskvida: Thor is zijn moker kwijt, deze blijkt in het bezit van de reus Thrym die hem acht vademen diep in de grond heeft verstopt. Hij wil hem alleen terug geven als hij met de godin Freya mag trouwen. Thor verkleedt zich als vrouw en doet zich voor als Freya. Tot grote verbazing van de reus eet en drinkt de bruid enorm veel, onder andere drie vaten met mede. Loki verklaart dat zij negen dagen niet heeft gegeten uit verlangen naar Thrym. Daardoor gerust gesteld zegt Thrym: ‘breng mij de moker om de bruid te zegenen, leg Mjölnir in de schoot van het meisje, zegen uit naam van Vàr (dit betekent trouw en is de godin die erop toeziet dat eden nagekomen worden) de band van ons beiden.’ Thor grijpt naar de moker en slaat er alle verzamelde reuzen mee dood. Zo weet Thor zijn moker terug te winnen. (8)

Hier is de moker blijkbaar een instrument bij een huwelijksinzegening. Je zou de moker hier kunnen zien als een vruchtbaarheids- of fallussymbool. Je kan hem ook zien als wijdingssymbool voor een ‘heilig huwelijk’ tussen hemel en aarde. Tot slot is deze hele mythe te interpreteren als het verdwijnen van de vruchtbaarheid (de hamer) in de winter en het herrijzen ervan in de lente. (9)

Het laatste voorbeeld in de Edda’s vinden we bij de ceremonie rondom de verbranding van het lijk van de god Balder. Thor gebruikt dan zijn moker om het schip met de brandstapel te zegenen. Net als bij de (weder)geboorte en het huwelijk speelt de hamer dus ook een rol bij de ceremonieën rond de dood. Ook buiten deze mythe is er bewijs te vinden dat Thor gezien werd als beschermer en wijder der doden. Onder anderen op de runenstenen van Stenqvista en Laeborg wordt de moker afgebeeld. Dit is te zien als teken dat de dode onder bescherming van Thor staat. Op andere gedenkstenen staat geschreven: ‘Mag Thor deze gedenksteen wijden’. (10) Ook zijn moker zal klaarblijkelijk de steen wijden.

Thor als god die beschermt en wijdt

De moker werd – getuige de mythen – gebruikt voor het wijden van de bruid tijdens een huwelijk, en het wijden van een dode en het dodenvuur tijdens een crematie. Vanuit de saga’s is bekend dat de moker of hamer ook gebruikt werd om nieuwgeborenen te zegenen en zo in de gemeenschap te verwelkomen. (11) Dit zegenen, heiligen of wijden wordt in het Oud-IJslands ‘vigja’ genoemd. Zegenen betekent letterlijk niet meer dan een teken geven (Lat. signare), waarbij impliciet gedacht wordt aan het maken van het christelijke kruisteken. Thor of zijn priesters en aanhangers zullen een teken gemaakt hebben in de vorm van een moker oftewel een T. Heiligen is een oud Germaans woord wat staat voor helen, gezond maken en van levenskracht vervullen. Het woord wijden kan afscheiden betekenen in de zin van het afperken van het heilige van het profane. Een van de bijnamen van Thor is Vingþōrr wat ‘Thor die heiligt’ of ‘die bindende krachten uitoefent’ betekent. Andere bijnamen van Thor; ‘Veur’ en ‘Vethorm’ betekenen beschermer van het heiligdom. (12)

Conclusie

Beeldje van Thor met zijn moker op schoot (tiende eeuw n.o.j.)

Bij het christelijke zegenen kan je zeggen dat het ‘signum’, het maken van het teken van het kruis of anders het kruisteken zelf verwijst naar het centrum. Via het centrum kom je bij de god in jezelf. Het heidense zegenen met de moker of het T-teken brengt je op je pad. Thor beschermt de grens tussen het heilige en het profane, maar doorbreekt die soms ook om zo het heilige (heil brengende) – wat achter de materie ligt – in onze wereld te brengen. Dit is het ‘vigja’; het wijden met de moker dat verbindt of het slaan met de moker om voorbij de monsters te kunnen komen om zo het sacrale te kunnen bereiken.

Runensteen van Stenqvista met Mjölnir

De aartsvijand van Thor, de Midgaardslang, heet Jörmungand. Dit betekent ‘machtige schim’. Hij omcirkelt de ons bekende aarde en houdt zo de mensen tegen die voorbij het bekende proberen te gaan. Ieder die op de grens komt van de hem bekende wereld zal dit monster tegenkomen: de angst voor het onbekende, de angst om daar de weg kwijt te raken, zichzelf kwijt te raken, en nimmer terug te komen. Dat is een machtige schim, maar toch slechts een schim, een illusie. Als Thor de Midgaardslang, door een goed gemikte slag met zijn moker verslaat, kan hij daarna een grote brouwketel meenemen, een soort van ‘ketel des overvloeds’ waar een onuitputtelijke hoeveelheid bier voor de Goden in kan worden gebrouwen. Hij haalt uit de wereld voorbij de horizon een schat van energie. Daarmee is Thor (en zijn moker) een voorbeeld voor elke mens die oog in oog staat met zijn grootste angst.

De reuzen zijn meestal gemaakt van steen of ijs. Zij zijn voornamelijk negatieve krachten. Je kan ze zien als een symbool voor datgene in elke persoon dat vast zit, vastgeroest is en verstijfd is geraakt. Of in de natuur voor de korst van ijs die elke lente moet ontdooien of de hard bevroren aarde die elke lente toch weer bevrucht moet worden. Elke keer dat de moker van Thor met kracht neerkomt op een reuzenschedel zal de aarde ontdooien, zal datgene wat vastgeroest zat loskomen. Dit gebeurt met mannelijke kracht, die het harde doet verbrijzelen. Maar tegelijkertijd, als Thor zijn onverbiddelijke toorn met Mjölnir doeltreffend heeft kunnen ontladen – als de donder en bliksem bij een onweersbui – zal hij de zachte aarde hebben bereikt.
Jörd – de aarde – is de moeder van Thor, Sif, het koren (en daarmee een aspect van moeder aarde) is zijn vrouw. Thor heeft de aarde lief. Bij elke bliksemontlading duikt de moker diep de schoot van moeder aarde in om haar te bevruchten. De moker kan dan zijn verbindende en heiligende functie uitoefenen. Hij zal de huwelijksbanden smeden, hij zal het pad laten zien – of zelfs maken – voor de pas gestorvene en de pasgeborene van de geestwereld naar de materiële wereld, van de onderwereld naar de bovenwereld en omgekeerd. Niet om daar eeuwig te blijven, maar om – net als zijn geiten – te sterven, het lot van de dode en de levende te ondergaan, èn wedergeboren te worden!

Abe van der Veen

Noten:

1) http://www.pasthorizonspr.com/index.php/archives/06/2014/the-hammer-of-thor Opmerkelijk genoeg heeft wikipedia het over slechts vijftig vondsten van een Thor’s hamer. http://en.wikipedia.org/wiki/Mj%C3%B6lnir
Ellis Davidson – Gods and myths of northern Europe 81

2) http://en.wikipedia.org/wiki/Mj%C3%B6lnir
Snorri Sturluson – Edda – vert. J. Otten p. 234

3) Edda – vert. J. Otten 124 De hamer was ook nog zo klein te maken dat Thor hem onder zijn hemd kon stoppen.

Mogelijk is het gegeven van de korte steel een soort van onbedoelde zegen en gaf dat de moker zijn beroemde boemerang-effect zodat het altijd terugkeerde in de hand van Thor..

4) Eigen vertaling uit het Engels van: He took care to bring home certain hammers of unusual weight, which they call Jupiter’s, used by the island men in their antique faith. For the men of old, desiring to comprehend the causes of thunder and lightning by means of the similitude of things, took hammers great and massy of bronze, with which they believed the crashing of the sky might be made, thinking that great and violent noise might very well be imitated by the smith’s toil, as it were.’
Adam van Bremen: ‘Thor, they say, presides over the air, which governs the thunder and lightning, the winds and rains, fair weather, crops.’
Gesta Danorum, x 1 II, 421 (Ellis Davidson – Gods and myths of northern Europe 81)
Of mogelijk sloeg hij op het hemelgewelf. Deze was tenslotte in de Noordse mythologie gemaakt van de schedel van de oerreus Ymir.

5) Edda – Snorri Sturluson vert. J. Otten 103, 48
Voor de valknut zie ook mijn artikel: http://www.abedeverteller.nl/valknutr-of-hrungnishjarta-knoop-van-de-gevallene-of-moedig-hart-van-hrungnir/

6) Edda – Snorri Sturluson 71 en Edda – Lokasenna vs. 61
Snorri laat er zo twijfel over bestaan of Jörmungand al dan niet getroffen word, vooral omdat hij nog een rol heeft te spelen in het Ragnarök. Toch wordt Thor in een aantal bronnen als ‘orms einbani’ oftewel doder van de draak genoemd. (Ellis Davidson 90)

7) Edda – Snorri 63

8) Edda – Thrymskvida 30

9) Edda – Snorri Sturluson vert. J. Otten 313
Logghe, Koenraad – Tussen hamer en staf 35

10) Edda – Snorri 73
Ellis Davidson – Gods and myths of northern Europe 82
Turville-Petre – Myth and religion of the north 82

11) Ellis Davidson 80

12) http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/heil
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/wijden
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_names_of_Thor

Losse opmerkingen:

In het verhaal van de strijd van Thor tegen de reus Geirrod had Thor zijn moker thuis gelaten. In plaats daarvan vocht hij met de staf van de trollenvrouw Grid. De staf is blijkbaar een goede vervanging voor de hamer.

Er is een flinke gelijkenis met de dubbelbijl uit het antieke geloof. Deze stond in Kreta symbool voor de bliksemstraal en er is veel voor te zeggen dat de hamer als symbool voor de bliksem oorspronkelijk een dubbelbijl was.

Mogelijk werd de hamer van Thor zo gegooid als nu nog gebeurt in Highland games, waar er een ring door de steel zit, die losgelaten wordt bij het slingeren van de hamer.

Het beeld van Thor in de tempel droeg meestal een moker.

Het lijkt erop dat er een ‘hamerteken’ werd gemaakt bij een zegening die enigszins leek op het ’kruisteken’. De twee konden met elkaar verward worden. Ook het amulet in de vorm van Thor’s hamer – die in de laat-heidense tijd veel om de hals werd gedragen werd wel verward met het – ook om de hals gedragen – kruis. Ook de Swastika werd wel gebruikt als een symbool voor de hamer van Thor, ook deze werd Thor’s hamer genoemd. Dit is te zien als de hamer als hij wervelend door de lucht vliegt! Dit kan weer gezien worden als het zonnerad. (Turville 84, Logghe 30)

Hamer en dondersteen. De bliksem die vanuit de hemel de aarde splijt. De bliksem die als splijter van de duisternis en de onderwereld, de zon bevrijdt tijdens de midwinterzonnewende. Dit gebeurt ook met de hamer, bijl of staf waarmee drie maal geslagen wordt om de deur van de onderwereld open te maken. (Logghe 33)

De hamergod is een gehoornde god. Thor is niet gehoornd, maar de gehoornde geiten zijn wel aan hem gewijd. Er zijn wel afbeeldingen van Goden met gehoornde helmen gevonden.

Oude Gallische graven droegen de inscriptie ‘onder de ‘axt’ (bijl) gewijd’. Want met de bijl kan de onderwereld gespleten worden en de dode herrijzen. Dit kan ook de reden zijn dat Thor juist met zijn hamer gedenktekens wijdt. (Logghe 35)

Is er een band met de smidsgod, zijn hamer en het smeden van de huwelijksbanden?

Is Thor te zien als een stier-god? Hij brulde als een stier, hij gebruikt een stierenkop als aas en de dondergod van de Phoeniciërs zou Thur heten. (Walker 996)

Als Thor vergeleken wordt met Jupiter/Zeus dan is zijn wapen duidelijk een symbool voor de bliksemschicht.

Hij is ook te vergelijken met de Keltische god Dagda. Dagda heeft een knots die zowel kan doden als iemand weer tot leven wekken.

De reuzen die Thor versloeg waren vuurreuzen en ijsreuzen. Het zijn de extremen die chaos veroorzaken. Thor beschermt de goden- en ook de mensenwereld tegen deze extremen zodat de Asgaard onbezoedeld en heilig kan blijven. De hamer houdt zo al het onzuivere tegen en vermorzelt het. Tegelijk kan de hamer ook profane dingen wijden zodat ze sacraal worden. De dode, het huwelijk en geboortes worden gewijd met de hamer.

De T-vorm van de moker werd wel als alternatief gebruikt voor het Latijnse kruis en zou zelfs eerst als de ware vorm van het kruis gezien zijn.

Na het Ragnarok hebben de zonen van Thor, Modi en Magni, de moker van hun gestorven vader bewaard. Nadat de vrede is wedergekeerd nemen ze deze mee naar de ‘Wielende Vlakte’. (79)

‘Thunderbolt’ betekent letterlijk pijl van Thor. Betekent dit dat er ooit een versie was waarin Thor met pijlen schoot in plaats van dat hij met zijn hamer sloeg?

http://celto-germanic.blogspot.nl/2013/05/anglo-saxon-thunors-hammer-and-cult-of.html

Dondersteen
(donderbijtel, donderkeil, dondersteen) Een fossiele belemniet (skelet van een inktvisachtige), een vuurstenen pijlpunt of een andere puntvormige steen, waarvan in het volksgeloof werd aangenomen dat deze bij onweer gevormd c.q. geworpen is (syn. bliksemsteen, duivelsvinger, pijlsteen). Volgens het volksgeloof zou degene die deze bij zich droeg beschermd zijn tegen bliksem. Ook als men de dondersteen in de schoorsteen of in de dakgoot plaatste zou het huis niet door de bliksem getroffen worden. (Gerlach – Lexicon van het bijgeloof p. 64) Dit gebruik lijkt sterk op een verhulde aanroeping van de bescherming van de dondergod via zijn wapen de – in dit geval stenen – hamer.

The post Mjölnir: Betekenis en verhalen van de moker van Thor first appeared on Abe de Verteller.

Het einde der tijden, maar dan volgens het Ragnarök!

Abe de Verteller — Fri, 14 Dec 2012 15:27:33 +0000

Mensen hebben al duizenden jaren het gevoel alsof ze zich in een eindtijd bevinden. Dat er elk moment een einde aan kan komen. En zij hebben gelijk! Ik wil in het onderstaande vertellen hoe het einde der tijden een individuele èn een kosmische ervaring is. Dit doe ik aan de hand van de beelden van de Noordse mythe van het Ragnarök. Het IJslandse woord Ragnarök betekent het lot van de machten of meer poëtisch de schemering der Goden. (1)

Het begin van het einde

Aan het einde der tijden zullen de wolven Sköll en Hati de zon en de maan verslinden. Er zal een lange, koude en donkere winter plaatsvinden. Mensen zullen elkaar zonder beperkingen bevechten èn bevrijen. Het zal een tijd zijn van bijlen en zwaarden, van wind en wolven. De oude Grieken noemen deze tijd, de tijd van ijzer. In deze periode is Balder, de god van licht en lente dood en rust in de onderwereld. Maar ook zijn blinde broer Hoder (Höður) – de god van herfst en donkerte – is er niet meer. Hoder werd door Loki misleid en doodde zijn broer Balder met een pijl van maretak. Kort daarop werd deze moord gewroken en werd Hoder gedood door Vali, een zoon van Odin. Zo staat het in de poëtische Edda, in het gedicht de Volüspa en zo is het opgetekend uit de mond van de Vala, de zieneres.

Dit is er aan de hand in de eindtijd als het noodlot zelfs de goden zal treffen. De wereldziel der mensen is onder een grote betovering. In de perceptie van de mensen kan de wereld slechts nog bestaan uit harde, gevoelloze materie en kille, zielloze gedachten. Al het andere wordt gezien als achterlijke onzin. In feite is men bang voor de wereld achter de gedachten en achter de materie. Het door elfen verafschuwde ijzer overheerst deze wereld. IJzer scheurt de aarde met de ploeg en ijzer scheurt het vlees met bijl en zwaard. Op een meer symbolische wijze staat het zwaard van ijzer net als het element lucht voor analyse. Het ontleden, determineren en definiëren van de wereld. Dit is het wetenschappelijke wereldbeeld dat de wereld opdeelt in partjes en meent zo tot de essentie te kunnen komen. Echter zo zal zij slechts de buitenkant van de realiteit vinden. Het innerlijk, de ziel vluchtte weg tijdens het ontleden.

Fimbulvetr; de lange winter

Daarna komt de tijd van de Fimbulvetr, de slepende winter. De zon en de maan zijn door de wolven opgegeten en een drie jaar durende winter volgt. De natuur en de mensen zullen koud en hard lijken. Het is een materiële wereld, gericht op het verkrijgen van zoveel mogelijk bezit en macht. De mensen worden in hun scholen getraind om de wereld als materie te zien en dat deze te beheersen en te gebruiken valt met het verstand. De grote universiteiten zijn tempels van zwarte magie. De natuur wordt van buitenaf beheerst en gemanipuleerd.

Balder en Hoder, die te zien zijn als de koningen van het wassende en het afgaande jaar, zitten in de onderwereld. We kunnen alleen nog op een onbewust niveau op een volledige manier genieten van activiteit en passiviteit. Een ware lente en ook een ware herfst kennen we niet meer, want we kunnen deze alleen nog maar ervaren vanuit afstand. Tussen jezelf en de directe ervaring zit de angst en de betovering. Om toch nog iets van waar gevoel door te laten sijpelen hebben we telkens extremere stimuli nodig. Die zoeken we vooral in seks en geweld. Het lijkt alsof we niet anders kunnen, want seks is het surrogaat voor liefde en geweld is het surrogaat voor ware daadkracht. We zitten in een wereld waarin de polariteit steeds extremere vormen aan zal nemen. Deze worden verbeeld door Fenrir en Hel, de wolf en de heks uit de onderwereld. Zij zijn de grote monsters en uitdagingen van deze tijd. Zij staan voor je superieur of juist minderwaardig voelen aan de rest. Zij staan voor manisch of juist depressief gedrag. Zij staan voor de uit balans geraakte krachten van positief en negatief, mannelijk en vrouwelijk, introvert en extravert. Fenrir en Hel zijn opgesloten door de Goden. Wij kunnen ze slechts gefilterd waarnemen. Tussen de mens en deze krachten staat het derde monster, de draak of slang Jormungand. Zij staat voor onze afstand tot de directe ervaring die ontstaan is door angst en schuldgevoel en die nu opgevuld wordt door de gedachtenwereld. Wij kunnen deze krachten echter niet eeuwig opgesloten houden. Er worden telkens grotere aanslagen gepleegd op ons individuele bewustzijn en uiteindelijk zal er iets in ons breken.

De monsters breken los: Fenrir, Loki en Jörmungand

Fenrir de wolf breekt los uit zijn ketens en zijn ongebreidelde vernielingslust vernietigt de wereld in een zeer kort tempo. Hij staat voor tomeloze ongebalanceerde activiteit. De mens die het druk, druk, druk heeft en zo eeuwig bezig blijft in zijn mallemolen om maar vooral niet zijn angst en verdriet te hoeven voelen. Fenrir is de mens die zich superieur voelt aan anderen. Hij is opgeblazen, hij schraapt met zijn onderkaak de grond en met zijn bovenkaak komt hij tot aan de hemel en hij zou zijn muil nog verder opensperren als daar ruimte voor was. Als hij zijn controle verliest wordt hij manisch. Bijna tegelijkertijd verbreekt de god Loki zijn ketens. Hij zal het dodenleger van Hel aanvoeren. Sinds de maretak als zwakke plek is gevonden in de verdediging van Balder, waren de demonen rond met verdubbelde lust om mensen te verleiden tot allerlei manieren om zichzelf te verliezen in drank, drugs, seks, gokken, roken, kopen, TV, computer, mobiel etc. etc. Zo leveren wij onze energie in bij deze vampiristische wezens. Zij staan onder aanvoering van Loki, die mensen hun persoonlijke bewustzijn gaf. Dit is een zegen en een vloek want zo ontstond de afstand tot de ware wereld en daarmee werd de godin tot een hel gemaakt. Sindsdien is hij voornamelijk bezig met mensen verleiden tot allerlei zwaktes om hun energielekken te vergroten. Hel, Loki en hun gebroed staan voor de passieve kant van de mens. Zij zijn de doden die tot demonen zijn geworden. De mens die zich wil verliezen in allerlei genietingen geeft zich over aan deze wezens. Hij of zij is bang voor de ware passie, de ware vibratie van levend zijn, die je als bewust individu meemaakt. Hij wil het zich laten overkomen en in zijn dronken bui gek, geil of gewelddadig zijn om daarna te kunnen zeggen dat hij er niets aan kon doen. Hij voelt zich minderwaardig en onvolkomen en dat is hij ook, want zijn energetische lichaam zit vol gaten. De demonen kunnen zich daar aan hechten, zodra de batterij zich – na de uitspatting – weer heeft kunnen opladen. Nog erger, onbewust is hij zelf ook een demon. Als deze mens zijn controle verliest wordt hij depressief.

Rondom de mensenwereld, de Midgaard, bevindt zich de Midgaardslang. Zij heet Jormungand en dat betekent machtige schim. Overal waar keuzes gemaakt moeten worden, dus eigenlijk altijd, komt zij te voorschijn om je over verleden en toekomst te doen nadenken, je keuze uit te stellen en je zo uit de directe ervaring te halen. Deze draak of slang is je angst. Zij herinnert je aan het ergste wat je ooit is overkomen en projecteert dat in de toekomst. Angst doet je verstijven. Wie angstig is, doet alsof hij dood is. Wie niet voorbij de angst komt, zal een leven leiden als een zombie. Dit komt omdat je niet bij je ware levensenergie kunt komen. Deze goudschat wordt door die draak bewaakt als een ware vrek. De muur die tegen de angst werd opgebouwd is de gedachtenwereld. Odin schreeuwde toen hij die wereld ontdekte, toen hij de runen greep uit de bron. Wie de gedachten niet beheerst en relativeert zoals Odin, zal er zelf door overheerst worden. Je zal je er achter proberen te verschuilen om de draak van de angst te ontlopen, maar die zal er altijd weer staan zodra je deze schuilplek verlaat. Toch is zij slechts een schim.

De eindtijd als collectieve psychose

Fenrir en Loki waren vastgeketend in de onderwereld. Verdriet, boosheid en andere ware gevoelens, zij mochten niet gevoeld worden, zij mochten niet getoond worden. Maar als de pendule te ver uitzwaait dan is het evenwicht definitief verloren. Dan zal de klok kapot op de grond vallen. De tijdelijke en begrensde wereld geschapen door afstandelijke gedachten, blijkt een farce. Dan staat de mens naakt zonder pantser en masker voor zijn schepper om gewogen en beoordeeld te worden. Voor de meeste mensen komt het einde der tijden bij hun fysieke dood. Sommige mensen verliezen (delen van) hun ziel al tijdens hun leven door een psychose. (2) Soms na een manie, soms na een depressie. De scheidingswanden tussen deze en de andere wereld klappen dan in. De monsters en goden denderen je reële leven binnen en je kan er niets aan doen om dat te verhinderen. Dan wordt je gek en je ziel verblijft al in het elfenland of in de onderwereld. Sjamanen, tovenaars en heksen konden deze staat oproepen als tijdelijke ervaring en zij konden de ziel ook weer terug roepen. Van hen weten we van het bestaan van die Andere wereld en ook van het ‘einde der tijden’, waarin de chronologische tijd niet meer bestaat.

De helden van Ragnarok; Odin, Thor en Heimdall

Wie bevechten deze monsters in de eindtijd? Thor zal je bijstaan in zijn tomeloze dadendrang. Hij richt zijn energie met zijn dubbele hamer die altijd bij hem terugkomt. Hij richt die hamer (of soms een bijl) namelijk recht op de kop van de draak Jormungand, waardoor de energie van zijn goudschat vrijkomt. De twijfelzucht en het uitstel worden te niet gedaan. Zo wordt de hamer van dadendrang en wilskracht met vernieuwde energie opgeladen! Toch is zijn kracht niet sterk genoeg om te overleven. Na negen stappen achterwaarts valt hij, om nooit meer op te staan. Wel ontrolt hij zo de negen windingen van de gifslang en bevrijdt hij de door de draak gevangen energie.

Odin vecht tegen de wolf. De manische mens, die huilt als een wolf naar de maan. Hij is maanziek, ‘lunatic’. Wie is er niet bang voor deze woeste waanzin, dat beest in zichzelf dat nog geketend is, maar voor hoelang? Dit wezen luistert niet naar rede, hij luistert naar een waardige tegenstander om zijn kracht mee te meten. Dat ben jij en jij bent Odin of zijn zoon Vidar. Odin kent de geheime kracht en kennis van de runen. Deze zet hij in om nuchter en gegrond te blijven terwijl de orkaan om hem heen woedt. Zijn huis en zijn zetel zijn van steen en laten zich niet makkelijk omver blazen. Toch wordt hij opgeslokt door de wolf. De stevige schoenen van zijn zoon (gemaakt van elk stukje weggegooid leer in de mensenwereld) staan voor zijn verbinding met de Godin. Hij blijft wèl stevig staan, met zijn schoen op de onderkaak van de wolf. De wolf wordt gedood.

Heimdall het alerte ik-bewustzijn zal strijden tegen Loki het verraderlijke, verleidelijke ego-bewustzijn. In feite twee kanten van dezelfde medaille, maar de één is naar binnen en de ander naar buiten gericht. Doordat ze met elkaar strijden heffen ze elkaar op en kan er een nieuw bewustzijn ontstaan. Dit zal bewuste eenheid zijn in plaats van bewuste gescheidenheid.

De wereld vergaat door vuur en water

Ooit is de wereld ontstaan uit het vuur van Muspellsheim en het ijs van Niflheim. De krachten uit deze wereld zullen onze bestaande wereld ook weer vernietigen. Freyer wordt verslagen door de vuurreus Surt die vervolgens de wereld in lichterlaaie zal zetten. Direct daarna zal de wereld onder water worden gezet. Alle vastgezette energie in het lichaam mag branden. Het komt zeer snel vrij. Freyer kon dit proces niet vertragen omdat hij zijn zwaard kwijt was geraakt bij het winnen van de lentebruid Gerd. Het verteert alle concepten en vastgekoekte ideeën over hoe de wereld er uit zou moeten zien. Niets blijft over. Je bent een uitgehold vat. Vervolgens kan je gaan treuren over het verlies van al die vaste waarden. Je kan gaan rouwen over de ruïnes van je vorige bestaan. Deze overstroming van tranen zuivert je systeem en maakt je rijp voor een nieuw begin. Alles waar je je aan had gehecht blijkt slechts schijn, demonisch bedrog, bedoelt om energie van je af te pakken. Niets kon compleet zuiver zijn, want je bril, je perceptie zelf was niet zuiver. Je was onder de betovering van Loki en zijn addergebroed, de machtige schim Jormungand. Vanaf dat moment was er een toestand van onevenwicht, instabiliteit, waarin de slinger telkens verder uitsloeg tot het moment van catharsis. En deze komt aan het einde der tijden. Het einde van de wereld is het einde van de matrix, het einde van de schijnwereld.

‘Brave new world’

En het einde is een nieuw begin. Nieuw, schoon gespoeld land verschijnt boven het water. Balder en Hoder keren terug uit de onderwereld. De ware lente en de ware herfst kunnen weer gevierd worden. De zonen van Thor en Odin, Vidar en Vali, Modi en Magni, zij weerspiegelen de kracht van hun vaders in een zuiverder vorm. En zij vinden gouden schaakborden in het veld. Een detail in de Edda, onopgemerkt door velen, gouden schaakborden met speelstukken er op. Deze nieuwe goden hebben de soevereiniteit van de Godin, de heerschappij over het land, gekregen in de vorm van het schaakbord! De stukken kunnen opnieuw gerangschikt worden op het speelveld. En de kiem van een nieuwe cyclus van schepping en vernietiging is al aanwezig, want aan het eind van de Volüspa komt de draak opnieuw aangevlogen en tussen haar vlerken draagt zij de lijken..

Abe van der Veen

1) Dit is een uitgewerkte versie van een artikel dat eerder geplaatst is in het tijdschrift Religie & mystiek in 2006.

Het Ragnarök wordt beschreven in de Proza-Edda van Snorri Sturluson en in het gedicht de Volüspa in de poëtische Edda, beiden uit het IJsland van de dertiende eeuw. IJsland is dan al twee eeuwen christelijk, maar vooral in de dichtkunst der Skalden was de heidense overlevering nog niet vergeten.

Snorri Sturluson – Edda (vert. Marcel Otten) p. 75-80 Einde van de Gylfaginning

Edda (vert. M. Otten) p. 8-12 Volüspa vs 35-62

2) Ik weet niet hoe een psychose is, ik heb ook geen psychologie gestudeerd. Toch past voor mij deze beeldentaal om iets van mijn ervaringen die ik heb gehad met mensen in mijn nabije omgeving – die ik in een psychotische toestand zag geraken – te duiden.

The post Het einde der tijden, maar dan volgens het Ragnarök! first appeared on Abe de Verteller.