Skip to main content

Het archetypische beeld van de heks spreekt ontzettend tot de verbeelding. Het zit tjokvol symboliek en raakt voor veel mensen een diepe snaar. (1) Bij het noemen van het woord heks zien we direct een aantal oerelementen aan ons geestesoog verschijnen.

Antoine Wiertz – La jeune sorcière 1865

We zien het beeld van de heks bij de brouwketel. Zij is jong en naakt of oud met donkere kleren. Vaak heeft ze een punthoed op. In de ketel wordt het geheimzinnige brouwsel gemaakt waarmee de heks kan vliegen; de heksendrank of meestal de heksenzalf. De heks smeert zichzelf en/of haar bezem in met dit middel. Daarna onder het uitroepen van een toverspreuk vliegt zij gezeten op haar bezemsteel door de schoorsteen naar buiten! Buiten aangekomen vliegt ze door de lucht naar de plaats van samenkomst met de andere heksen. Dit kan een weide zijn, een wijnkelder in een kasteel, of een berg. Daar wordt dan de heksensabbat gehouden. Dit feest – dat vaak gevierd wordt tijdens een van de seizoenswendingen – gaat gepaard met al wat God verboden heeft; zingen, dansen, eten en natuurlijk seks. Ook de duivel of meerdere duivels zijn hierbij aanwezig. Dit beeld kent vele details en afwijkingen, maar in de kern bevat zij meestal deze elementen. Mijn stelling is dat al deze beelden verwijzen naar een anderwereldse ervaring. De heks is in een trance of is bezig deze op te wekken. Ik zal dit idee per beeld behandelen en beargumenteren.

De heksenketel

Onbekend 1582 heksensabbat Witches stirring up brew in caldron. From Abraham Saurs Ein Kurtze Treue WarningIk begin bij de ketel. Het beroemdste beeld is dat van de drie heksen van Macbeth: De drie ‘weird sisters’ die griezelige dingen in een borrelende ketel gooien om daar duistere magie mee te bedrijven. Het woord ‘wyrd’ staat voor aarde en noodlot. Ze zijn met z´n drieën net als de schikgodinnen en ze staan dan voor heden, verleden en toekomst of anders geboorte, huwelijk en dood. De ketel komt voor in vele mythen en is dan de brenger van leven, overvloed en wijsheid. De ketel is op zich al een poort naar de Anderwereld. Zij is vergelijkbaar met de put en de bron. Zij is gewijd aan de drievoudige godin en is een zeer vrouwelijk beeld, gekoppeld aan het element water. De ketel is gevuld met bronwater. Dit water is oerkracht. Energie geput uit de andere of onderwereld. Voor mij is die ketel op het vuur onder de schoorsteen of onder het rookgat een beeld voor onze onbewuste energie zo die bij ons bewaard wordt in het buik-bekken gebied. Die plek is te zien als de ketel van het lichaam.

Vliegzalf

Frans vroeg 1600 uit museum BayonneBelangrijke ingrediënten voor in de ketel zijn de zeven planeetplanten of een aantal planten met een hallucinogene werking. Het ultieme ingrediënt is het vet van een ongedoopt kind. Dit moet volkomen symbolisch gelezen worden. Het ongedoopte kind is nog niet in aanraking gekomen met de elementen (want dat is wat het doopceremonieel inhoud!) en is dus nog ongedeeld aanwezig in de geestenwereld. Door het pasgeboren kind in je zelf te vinden, vind je de oerbron terug waaruit je bent ontstaan.Met een (tover)staf wordt er door de heks in deze ketel geroerd. De staf is juist een mannelijk symbool en staat in connectie met het element vuur. Het mannelijke en het vrouwelijke worden vermengd en zo ontstaat bewuste energie. Het roeren in de ketel van je energetische lichaam heft de scheiding van mannelijke en vrouwelijke energie op. De ervaring van afgescheidenheid verdwijnt en wordt vervangen door een eenheidsbeleving. Met het brouwen van de heksenzalf heeft de heks een middel in handen om weer in haar kind/eenheidsbewustzijn te komen..

Vervolgens ontkleedt de heks zichzelf en smeert haar lichaam en/of haar bezem volledig in met deze vliegzalf. Door zichzelf te ontkleden word zij kwetsbaar. Zij verlaat haar veilige schuilplaats: de wereld van tijd en ruimte. Ze is slechts gekleed met de blote hemel, ze is ‘skyclad’. Vandaar het alternatief voor de naaktheid in het ritueel: De mantel en de punthoed beschildert met maan en sterren! Door middel van de zalf wordt de heks onzichtbaar voor de mensenwereld en treed ze de geestenwereld binnen. Anders gezegd: Zij treedt uit haar fysieke lichaam en in haar geestlichaam!

De heksenbezem

Champion_des_dames_VaudoisesHet volgende symbool is de bezem. Deze staat voor de stroom van energie die door de mens heen gaat en die de heks weet te hanteren. Het is te zien als een proces van trance en een vermenging van energieën die het vliegen van de heks mogelijk maakt. De traditionele heksenbezem is gemaakt van es voor de steel, berk voor de twijgen en wilg om de twijgen aan de steel te binden. De steel van het mannelijke essenhout staat concreet voor het mannelijk geslachtsdeel en meer abstract voor mannelijke energie. De bundel twijgen van het vrouwelijke wilgenhout staat voor de vagina of voor de vrouwelijke energie. Zolang de mannelijke en vrouwelijke energieën zich met elkaar vermengen op een bewuste manier – dus zolang de bezem heel blijft – kan er gevlogen worden! Op deze manier ontstaat er eenheid in het energetische lichaam van de heks. Zij is een geestwezen en behoort nu tot de geestenwereld. Voor haar gevoel is zij onzichtbaar en onkwetsbaar. Toch is er een behoorlijk kwetsbare plek in dit systeem en dat is het fysieke lichaam dat de heks achter moet laten. Tijdens haar vlucht lijkt dat niet uit te maken, maar voor haar terugkeer naar de fysieke wereld is dit van essentieel belang. Het lichaam moet volkomen met rust gelaten worden anders kan het zijn dat de heks de weg naar haar lichaam niet meer terug kan vinden en een dolende geest wordt!

De toverspreuk

Beware the beautiful witchDe volgende stap is de toverspreuk bij het bestijgen van de bezemsteel. De heks mag dan zelf uit haar lichaam getreden zijn, dit betekent nog niet dat ze al in de geestenwereld is. Zij kan ook als geest in deze wereld ronddolen. Zij wil echter naar de heksensabbat en deze vindt meestal plaats op een afgelegen plek buiten de gemeenschap. Dit reisdoel moet duidelijk uitgesproken worden. Een voorbeeld uit een Nederlandse sage is de volgende toverspreuk: ‘Uiterdepuit, de schoorsteen uit, over haag en heg, tot Keulen in de wijnkelder en weer terug!‘. Dit noemen van haag en heg heeft meer betekenis dan je op het eerste gezicht zou zeggen: De haag is al sinds jaar en dag een afscheiding tussen de gecultiveerde grond en de woeste grond. Oftewel de heg is een afscheiding tussen de mensenwereld en de woeste natuur, het is een grens tussen orde en chaos. Je kan zeggen dat wie deze grens oversteekt in het rijk van de natuur komt. Hij ontmoet de grote god van de wilde natuur, die later verwerd tot de duivel! Een middelnederlands woord voor heks is ‘haghetisse’ oftewel heggenrijdster. Zij overschrijdt de grens tussen de geordende en de wilde wereld.

De schoorsteen

Cornelis Saftleven Witch's TavernNa de toverspreuk volgt het opstijgen met de bezemsteel door de schoorsteen. Dat een schoorsteenpijp meestal te klein is om een mens door te laten weet elk kind vanaf het moment dat hij niet meer in Sinterklaas gelooft. En ook al past het wel, dan blijft het onmogelijk dat zij fysiek door de schoorsteen omhoog zweeft. Het kan hier dus niet om een fysieke schoorsteen gaan. Echter als geestelijke doorgang kan je de schoorsteen vergelijken met de donkere tunnel met het licht aan het einde, die vele mensen met bijna-dood-ervaringen hebben gezien. Eigenlijk is de hele reis tussen het huis van de heks – dat gelijk staat met haar energetische lichaam – en de plaats van de heksensabbat een lange weg door de schoorsteenpijp. Hoe meer verstopt en beroet de schoorsteen is hoe moeilijker de reis. Deze rit is te zien als het individuele bewustzijn dat door het energielichaam heen gaat. Zij verlaat telkens verder het bewustzijn van ‘materie in gedachten’ om uiteindelijk de uitgang van de schoorsteen en naar de andere wereld te vinden. Alvorens daar aan te komen zal de oningewijde al veel struikelblokken op zijn weg zijn tegengekomen. Deze angsten, schuldgevoelens, psychische blokkades e.d. zijn als het ware het roet en pek in de schoorsteen. Je kan het ook zien als de rivieren, heggen, struiken en heuvels waar de onervaren heks tijdens haar reis tegen opbotst en doorheen moet.

De heksensabbat

Jan-Ziarnko-Sabat-czarownic-1612In Duitsland gingen de heksen op Walpurgisnacht naar de Blocksberg, in Ierland gingen ze naar de berg van de Fenian-vrouwen Slievenamon, In Zweden gingen ze naar berg Blakolla, waar ze de duivel Locyta (mogelijk een vervorming van de Noorse god Loki) ontmoetten. In Nederland dansten de heksen bij ontstentenis aan bergen op een heuvel, of op de bleek, (of soms zelfs op zolder) als katten. Soms vond de vergadering plaats in een wijnkelder. Een dergelijk festijn bezochten de heksen niet in vlees en bloed, maar alleen in de geest. Hun lichamen lagen thuis in bed. Voor mij staat het de berg intrekken voor het betreden van de Andere wereld, de wereld waarin het bewustzijn nog ongedeeld is. De heks heeft de gespletenheid in haarzelf overwonnen en dit geeft haar de macht om de wereld van ongedeelde liefdes- en scheppingsenergie te ervaren. Als deze plek bereikt wordt betekent dat een ervaring van grote extase. Een ongelimiteerd geluksgevoel wat uitgebeeld wordt door een menigte heksen die zich ongebreideld overgeeft aan alles wat voor hen geluk en genot inhoudt: dansen, eten, drinken, zingen, feesten en uiteindelijk seks als het versmelten van het mannelijke met het vrouwelijke.

tumblr_n0rasdfO0n1qm5yeno1_500Al deze elementen van een heksensabbat geven aan dat ze tijdelijk teruggekeerd zijn tot een staat van ongedeeld bewustzijn. Er zijn geen emotionele of culturele belemmeringen meer om op te gaan in een handeling en om te versmelten in een innig contact. Er zijn geen schaamtegevoelens, slechts de spontane handeling en beleving zijn overgebleven. Door het eten van het ongedoopte kind nemen ze deel aan het kindbewustzijn. Door zich te veranderen in en te dansen als katten of andere dieren laat de heks zien dat zij onderdeel is van de natuur en participeert in de wijsheid van de dieren door middel van een ronde levensdans! Door uiteindelijk seks te hebben met de duivel komt de heks tot de ultieme climax van de eenwording van man en vrouw. Wellicht identificeerde de heks zich met de Godin en was zij tijdens de heksensabbat de godin zelf!

Conclusie

Falero departureVoor de meeste heksen komt er met het krieken van de dageraad een einde aan het feestgewoel. Over een terugkeer naar huis met of zonder bezem wordt in de bronnen nauwelijks gerept. Mogelijk vallen de heksen uiteindelijk in een extatische zwijm en worden ze weer wakker in hun fysieke lichaam. Ze zullen verrijkt zijn door een onvergetelijke ervaring, maar ook ontluisterd omdat het dagelijkse leven zo grauw bleek in vergelijking en omdat alles in het diepste geheim moest gebeuren, om niet aan de schandpaal genageld of verbrand te worden.

In de wetenschappelijke verhandelingen over hekserij wordt zo goed als nooit gerept over de mogelijkheid dat deze gebeurtenissen plaatsvinden in de geest. Toch lijkt mij dit de meest plausibele verklaring. Het kan duidelijk niet letterlijk zo gebeurd zijn in de fysieke realiteit, maar om het geheel te ontkennen als leugen, achterlijk bijgeloof of als fantasie is voor mij niet bevredigend. De verhalen rondom hekserij moeten wel verwijzen naar een binnenwereldse of anderwereldse ervaring. Mogelijk werd deze ervaring gecombineerd met ontmoetingen in de dagelijkse realiteit. Mogelijk waren er heksen die elkaar kenden en herkenden van ontmoetingen op de sabbat. Maar juist deze fysieke realiteit van georganiseerde heksenrituelen in de zestiende en zeventiende eeuw is niet bewijsbaar. Onze belangrijkste bronnen voor het bestaan van hekserij zijn de verslagen van processen tegen heksen  en deze zijn onbetrouwbaar door  het gebruik van martelingen.

Abe van der Veen

1) Dit keer geen bronverwijzingen. Het is een  esoterisch bedoeld stuk waarin het meer om interpretatie dan om feiten gaat.

Dit heeft te maken met de geladenheid van de beelden die alle verwijzen naar een Andere wereld, die zich voorbij de uiterlijke wereld bevindt.. Die ‘geestenwereld’ is de plek waar wij allen vandaan zijn gekomen en waar wij weer naar terug zullen keren bij onze dood. Elke mens verlangt bewust of onbewust terug naar die Andere wereld. Dit is namelijk de plaats waar leven, liefde, geluk en wijsheid vandaan komen! Deze plek heeft echter een nadeel: Als we er pas terugkeren bij onze fysieke dood,  dan verliezen we ons besef van individualiteit. We raken ons individueel bewustzijn kwijt. We gaan dan weer op in het grotere geheel. Dit vooruitzicht beangstigt ons. We hebben allemaal een doel in dit leven: bewustzijnsverhoging! Om dit te bereiken moeten we ons in levenden lijve begeven in die Andere wereld en er weer uitkomen. Dit is te zien als een initiatie van dood en wedergeboorte. Terug op de fysieke aarde nemen we een schat aan inzichten met ons mee. Door dit proces te herhalen en te vervolmaken kunnen we ons vergeestelijken voor onze fysieke dood. Wie uiteindelijk puur geest is geworden zal de aarde bewust en levend verlaten. Bijbelse voorbeelden hiervan zijn Elia, Henoch en Jezus. In de bijbel wordt vertelt dat zij lijfelijk ten hemel zijn opgestegen. Maar ook heksen en tovenaars kunnen dit! Het negatieve beeld van de hekserij is ontstaan doordat er alleen maar aandacht was voor de afbrekende kant van de tovenarij. De opbouwende kant werd genegeerd door de vervolgers van hekserij. Toch zijn beide noodzakelijk en onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Join the discussion 4 Comments

  • Jos Korthout says:

    Beste Abe,
    Dank voor je verhaal over het archetype van de heks.
    Jouw verhaal zou best dicht bij de ‘werkelijkheid’ kunnen liggen. Ik heb ook mijn hele leven al een fascinatie voor heksen en weigerde hen als ‘alleen maar slecht’ te zien.
    Toch mis ik enkele aspecten die erg belangrijk zijn:
    Je deelt niet mee, dat verreweg de meeste ‘heksen’, die tijdens de heksenjacht opgejaagd en berecht werden, geen werkelijke heksen waren. Zij waren ‘vreemde’, onbegrepen, onaangepaste of ongewenste vrouwspersonen, waarvan men zich van wilde ontdoen omdat ze er bang voor waren, of er last van hadden. Hierin speelde de kerk een zeer negatieve rol. Zij trachtte het angstige volk middels regulering en dreiging in het gareel te drukken. Werkelijke heksen (wijze mannen en vrouwen)zijn altijd schaars geweest. Ik mis de link met de voorchristelijke culturen en natuurwijsheid. Ook mis ik de frappante overeenkomsten met heksenverhalen uit andere culturen. Het is zeer de moeite waard om er dieper en breder op deze materie in te gaan.

    • Dank voor de aanvulling. Dat is het absoluut, maar voor een onderzoekje op deze beperkte schaal nemen al deze nuanceringen en verduidelijkingen al te veel ruimte. Hiervoor kan ik desgewenst een literatuurlijstje zetten onderin het artikel.

      • Jos Korthout says:

        Dank voor je reactie Abe.
        Ik begroijp dat je een bondig verhaal wilde neerzetten. Volkomen geslaagd!
        Goed idee, om er een literatuurlijstje bij te zetten.
        Hartelijke groet,
        Jos.

  • Jan Koers says:

    Je stelt dat het vliegen niet fysiek was maar astraal. Toch zijn er veel verhalen bekend dat mensen ook fysiek vlogen en vervolvens elders fysiek aanwezig waren. Castaneda beschrijft het ook een aantal malen waarbij Don Juan e.a. uiteindelijk fysiek naar de andere zijde vlogen en ook fysiek ten hemel gevaren waren, niet in de astrale wereld omdat hun bewustzijn dan door de Adelaar opgevreten zou worden. Dit ter aanvulling.
    .

Leave a Reply to Abe de Verteller Cancel Reply